|
|
 |
|
|
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
 |
| Ryc. 2 Grupy 1-3 grobów z bronią w kulturze przeworskiej wg K. Godłowskiego wraz z formami przewodnimi zabytków (na podstawie K. Godłowski 1992, z uzupełnieniami autora). |
 |
| Ryc. 3 Grupy 4-5 grobów z bronią w kulturze przeworskiej wg K. Godłowskiego wraz z formami przewodnimi zabytków (na podstawie K. Godłowski 1994a, z uzupełnieniami autora). |
 |
| Ryc. 4 Grupy 6-8 grobów z bronią w kulturze przeworskiej wg K. Godłowskiego wraz z formami przewodnimi zabytków (na podstawie K. Godłowski 1994a, z uzupełnieniami autora). |
 |
| Ryc. 5 Przykłady grotów ornamentowanych: 1 - Inowrocław-Szymborze, pow. inowrocławski, znalezisko luźne (Bednarczyk, Łaszkiewicz 1990, ryc. 16: 3), 2 - Garwolin, pow. garwoliński, grób 57 (Niewęgłowski 1991, ryc. 35: c), 3 - Niemirów, pow. siemiatycki, grób 1 (Rusin 2001, ryc. 2), 4 - Grudynia Mała, pow. kędzierzyńsko-kozielski, grób 2 (rys. B. Kontny), 5 - Śląsk, miejscowość nieznana (Jamka 1938, ryc. 19: 1), 6 - Rogów Opolski, pow. krapkowicki (Jamka 1938, ryc. 15: 1). |
 |
| Ryc. 6 Inkrustowany grot ze Ścinawy-Jeżowa, pow. lubiński, znalezisko luźne (fot. J. Wałowski). |
 |
| Ryc. 7 Przykłady grotów inkrustowanych: 1-2 - Gać, pow. przeworski, znaleziska luźne (Biborski 1986, ryc. 11: b-c), 3 - Stryczowice, pow. ostrowiecki, grób (Nadolski 1952, ryc. 2), 4-5 - Sobótka, pow. łęczycki, grób 1 (Rycel 1981, tabl. I: 1, 3), 6 - Stalowa Wola-Rozwadów, pow. stalowowolski, grób (Śmiszko 1936, tabl. XX). |
 |
| Ryc. 8 Groty z otworami do mocowania ozdób (?): 1 - Górka Stogniewska, pow. proszowicki, grób (Tunia 1980, ryc. 2: a), 2 - Wrocław-Osobowice, pow. wrocławski, znalezisko luźne (Kontny 2001, ryc. 2), 3 - Konin, pow. koniński, grób 59 (Kostrzewski 1947, ryc. 54: 4). |
Najliczniejszą grupę uzbrojenia znajdowaną w grobach stanowią groty broni drzewcowej. Stanowiły one elementy włóczni, służącej do zadawania ciosów z niewielkiej odległości, miotanego z dystansu oszczepu oraz broni drzewcowej o uniwersalnym zastosowaniu: przydatnej w obu sposobach walki. Ostatni z wymienionych rodzajów broni odpowiada framea, czyli broni germańskiej opisanej przez rzymskiego historyka Publiusza Corneliusza Tacyta u schyłku I w. po. Chr. w słynnym traktacie De origine et situ Germanorum. Bronią tą Germanie walczyć mieli, stosownie do okoliczności, z bliska lub z daleka (Tacitus, Germania 6, 1) (ryc. 2-4).
Groty przybierały różne formy (Kaczanowski 1995). W okresie wczesnorzymskim częste były egzemplarze z zadziorami. Początkowo krótkie, zdobione pierścieniowatym zgrubieniem na tulejce, z czasem "zyskały" wydłużoną, często wieloboczną tulejkę. Stanowiły one element oszczepu, bowiem z powodu zadziorów, po wbiciu broni w ciało lub tarczę przeciwnika nie można jej było szybko wyszarpnąć. Sprawiało to, że broń mogła być w zasadzie wykorzystana tylko jednokrotnie w czasie starcia. Walka taką bronią z niewielkiej odległości była nieefektywna, toteż posługiwano się nią do rażenia przeciwnika z dystansu. O stosowaniu oszczepu świadczy także występowanie w grobach par grotów bez zadziorów: jeśli stanowiły one zestaw używany w walce, to jeden egzemplarz broni musiał być wyrzucony na początku starcia, niemożliwe było bowiem jednoczesne posługiwanie się parą broni drzewcowych.
Groty z początków wczesnego okresu rzymskiego często posiadały wyraźnie zaznaczone żeberko. Cechowały się ponadto kolistym przekrojem tulejki o nieznacznej długości w proporcji do rozmiarów całego grotu. W rozwiniętym odcinku okresu wczesnorzymskiego (faza B2) wykonywano groty o znacznie dłuższej tulejce, zbliżonej lub przekraczającej długość liścia. Często była ona wielobocznie facetowana. Na okres ten przypada największa standaryzacja formy grotów, czytelna jeszcze w początkach młodszego okresu rzymskiego (Kontny, w druku).
Pary grotów spotykane są licznie już w początkach okresu wczesnorzymskiego, a tendencja ta nasila się od młodszego okresu przedrzymskiego. O ile jednak w początkach okresu wpływów rzymskich były to przede wszystkim pary grotów niemal identycznych lub różniących się rozmiarami w nieznacznym stopniu, o tyle u schyłku okresu wczesnorzymskiego (faza B2b) dominują pary wyraźnie kontrastujące pod względem gabarytów. Jest to zapewne świadectwo zróżnicowania ich funkcji: większe egzemplarze stanowiły element włóczni, mniejsze zaś - oszczepu. Stosowane wcześniej pary grotów o zbliżonych rozmiarach stanowić mogły elementy tacytowej framea. W początkach młodszego okresu rzymskiego zaprzestano produkcji grotów z zadziorami, jednak oszczep był nadal stosowany, choć w ograniczonym stopniu. Począwszy od fazy C2 w grobach spotyka się już tylko pojedyncze groty. W porównaniu do wcześniejszych form są one zwykle mniejsze (kilkanaście do nieco ponad dwudziestu cm), ale masywniejsze, często z bardzo wysokim, ostrym żeberkiem lub grubym, romboidalnym liściem. Zmiana taka wiązać się mogła ze stosowaniem odmiennych sposobów walki: zarzuceniem oszczepów i wykorzystaniem broni o większej sile penetracji, zdolnej do zadawania ran opancerzonemu przeciwnikowi (Kontny 2002, s. 92-102).
Niektóre groty zaopatrywano w ornament (Ryc. 5-6). We wczesnym okresie rzymskim popularny był zwłaszcza wzór pionowych, krótkich kresek, pokrywających powierzchnię liścia (Kontny 2002, s. 81-83). W rozwiniętym odcinku tego okresu w centralnej partii liścia lokalizowano łukowate pola zdobione wybijanym puncą wzorem przylegających do siebie trójkątnych pól, umieszczonych po obydwu stronach żeberka. Wzór ten poświadczony jest jeszcze w początkach młodszego okresu rzymskiego. Przywołuje się go jako przykład ewentualnych oddziaływań kultury wielbarskiej, utożsamianej z Gotami. Taki wzór znany jest z naczyń glinianych w tej kulturze (Kaczanowski, Zaborowski 1988, s. 235-236; Andrzejowski 2001, s. 76). Nie wiadomo, czy występował on również na broni, bowiem rytuał pogrzebowy wykluczał składanie jej do grobów. Z młodszego okresu rzymskiego znane są również groty o wzorach linii rytych na liściu, przybierających niekiedy kształt półksiężycowaty (np.: Rogów Opolski, pow. krapkowicki; Śląsk, miejscowość nieznana (Jamka 1938, ryc. 15: 1; 19: 1), a także krótkich kresek, występujących na powierzchni liścia. Z kolei na tulejkach spotyka się w okresie rzymskim specyficzny wzór zakreślony przez parę łuków lub rombowaty zarys, przypominający piktogram ludzkiego oka. Umieszczano go wokół otworu na nit mocujący drzewce[3].
Zarówno liście, jak i tulejki bywały zaopatrywane w zdobienia inkrustowane srebrem, wyjątkowo także złotem, najczęściej o symbolicznym znaczeniu. Spotykane są koncentryczne kółka (symbol solarny), znaki przypominające literę omega (oznaczenie gromu i piorunów), trójkąty sferyczne, punkty, widełki, podwójne widełki, wyobrażenia ryb, a także bardziej skomplikowane wzory (Biborski 1986, s. 125-129; Kaczanowski 1988). Część znaków przypomina sarmackie symbole religijne (ewentualnie znaki magiczne lub własnościowe) - tamgi. Niektórzy badacze zakładają, że mogły one zostać przejęte od Sarmatów (Dobrzańska 1999, s. 82-83; tam dalsza lit.). Warto przypomnieć, że obszaru kultury przeworskiej znane są dwa znaleziska grotów zaopatrzonych w napisy runiczne: egzemplarz z zadziorami ze Stalowej Woli-Rozwadowa, pow. stalowowolski, z częśćiowo zachowanym napisem ...krlus (Śmiszko 1936, s. tabl. XIX: 2, 5, XX) oraz liściowaty grot z Suszyczna, raj. Kamień Koszyrski na Ukrainie, z napisem tilarids (Szumowski 1876).
Tulejki zaopatrywano stosunkowo często we wzory poziomych linii rytych, którym czasem towarzyszyły wzory trójkątne. W kulturze przeworskiej inkrustację grotów stosowano w okresie wczesnorzymskim, zwłaszcza w późnym jego odcinku, a także w fazie C1a (ryc. 7).
W chwili obecnej ornament jest często słabo widoczny, zatarty prze korozję lub zniszczony przez ogień stosu ciałopalnego, w przeszłości jednak wspaniale zdobił broń, pozytywnie świadcząc o jej właścicielu. Dobrze obrazuje to przykład nowożytnej broni drzewcowej plemion afrykańskich. Jej groty zdobiono, stosując często podobne do "wandalskich" techniki ornamentacyjne, przy czym wzory na liściu i tulejce były doskonale czytelne.
O tym, że broń drzewcowa bywała zaopatrywana także w ozdoby z materiałów organicznych zdają się świadczyć niektóre otwory na tulejkach, nie mające znaczenia technologicznego. Chodzi o perforacje poszerzające podłużną szczelinę w niedokutej tulejce. Znane z nielicznych grotów z końca fazy B2, służyły one prawdopodobnie do mocowania ozdób w rodzaju chwastów wieńczących buńczuk (Kontny 2001, s. 117-118, ryc. 2-3) (ryc. 8)[4].
W okresie rzymskim bardzo rzadko spotyka się, powszechne w poprzednim odcinku chronologicznym, dolne okucia drzewca, czyli toki. Co więcej, część stożkowatych przedmiotów o ostrym wierzchołku, przypominających formą toki, w rzeczywistości służyła najprawdopodobniej jako szczególny rodzaj grotów oszczepów (Kontny 1999, s. 132-133).
Brak zachowanych drzewców sprawia, że rozmiary broni pozostają niewiadomą. Jedynie opierając się na odkryciach spoza kultury przeworskiej (kompletna broń drzewcowa ze skandynawskich stanowisk bagiennych) oraz analizując położenie grotów względem jamy grobowej i szczątków ludzkich w grobach szkieletowych z innych rejonów barbarzyńskiej Europy można przypuszczać, że nie były one skrajnie długie, lecz zwykle nieco przekraczały wzrost wojowników, mierząc około 2 m, czasem sięgając nawet 3 m. Oszczepy były zapewne niewiele krótsze (Kontny 2002, s. 99-102).
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[3] Zagadnienie to jest aktualnie opracowywane przez K. Czarnecką i B. Kontnego.
|
|
|
 |
)
)
)
)
)
)
)
