|
|
 |
|
|
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
 |
| Wykres 2 | Wykres 1 nie uwzględnia jednak zróżnicowania przypadków wystąpienia w grobach pojedynczych grotów lub większej ich liczby. Z tego powodu za celowe uznałem prześledzenie także innych aspektów występowania grotów w grobach. Na początku zestawiłem przypadki wystąpienia więcej niż jednego grotu (zmiany frekwencji mierzonej analogicznie jak powyżej) - wykres 2. Uzyskałem w rezultacie następujący obraz przemian: kilka grotów spotyka się już w grobach z fazy A1, przy czym ich udział w tym i kolejnym odcinku chronologicznym jest śladowy. Począwszy od fazy A3 znaczenie omawianej kombinacji wyraźnie wzrasta. Tendencja wzrostowa utrzymuje się w kolejnych fazach, by osiągnąć kulminację w B2b (ponad 70 % grobów z bronią zawierało kilka grotów). Potem następuje stopniowy spadek znaczenia tej kategorii w wyposażeniu pochówków, aż do zupełnego zaniku w fazach C2-D.[5]
 |
| Wykres 3 | W literaturze przedmiotu zwracano uwagę na występowanie większej ponad dwóch grotów broni drzewcowej w pochówkach, co wiązano głównie z fazą B2b (Godłowski 1992: 80). W związku z tym postawiłem sobie pytanie o znaczenie tego zjawiska. Odpowiedzią było zestawienie liczebności w formie wykresu słupkowego (wykres 3) zestawów złożonych z kilku grotów. Uwzględniono dwa warianty: 2 groty broni drzewcowej oraz powyżej 2 grotów broni drzewcowej. Z wykresu wynika, że przypadki wyposażania pochówków w więcej niż 2 groty broni drzewcowej występowały sporadyczne i zasadą była obecność 2 grotów.[6]
Warto sprawdzić, jak na tym tle kształtuje się frekwencja grotów z zadziorami (groty te zostały uwzględnione w danych zaprezentowanych na wykresie 2). Wiadomo, że występowały one w okresie wpływów rzymskich do fazy C1a (Kaczanowski 1995: 39), przy czym uznawano, że najczęstsze były w fazach B1 i B2a (Godłowski 1992: 78, 80).
 |
| Wykres 4 |
Dane (frekwencje) zaprezentowane na wykresie 4 potwierdzają tę obserwację, wskazując dodatkowo na kulminację zwyczaju wkładania grotów z zadziorami do grobów w fazie B2a.[7] Groty z zadziorami traktuje się jako ewidentne okucia oszczepów,[8] ponieważ obecność zadziorów uniemożliwiała wielokrotne zastosowanie broni w walce: zadziory nie pozwalały na szybkie wyciągnięcie go z obiektu, w którym utkwił (tj. z tarczy lub ciała przeciwnika). Zastosowanie tego rodzaju broni praktycznie wykluczało walkę wręcz, broń tę należy zatem uznać za pociskową (cf. Nadolski 1954: 51; Wołągiewiczowie 1963: 11; Nowakowski 1991: 69; Godłowski 1977: 53; Kaczanowski 1995: 9). Powyższa obserwacja dotycząca zmian frekwencji grotów z zadziorami nie oznacza jednak, że to w fazie B2a najczęściej wkładano do grobów oszczepy. Na obecność oszczepów w inwentarzach grobowych wskazywać bowiem mogą także inne elementy, np.: zróżnicowanie formy (rozmiarów) grotów bez zadziorów, występujących w tych samych zespołach grobowych.
Dodatkowe dane odnośnie funkcji grotów starałem się uzyskać śledząc, jak kształtują się różnice długości między parami grotów występujących w grobach. Duża odmienność mogłaby sugerować zróżnicowanie na groty włóczni i oszczepu, zaś zbliżone rozmiary mogłyby wskazywać na posługiwanie się bronią o zbliżonej formie i funkcji, nadającą się zarówno do walki wręcz, jak i z daleka (broń bifunkcjonalna).[9] W tym celu zestawiłem procentowe różnice długości między parami grotów, liczone w odniesieniu do mniejszego egzemplarza. W ten sposób, jak się wydaje, łatwiej uchwycić różnice funkcji, niż w przypadku zestawienia różnic mierzonych w centymetrach, bowiem mniejszy wpływ na wyniki mają indywidualne preferencje wojowników dotyczące rozmiarów grotów (niektórzy mogli preferować broń o długim ostrzu, inni zaś z krótkim grotem; w tym ostatnim przypadku różnica długości byłaby mniejsza, mimo że nie musiało to odpowiadać mniejszej specjalizacji funkcji broni). Granice przedziałów klasowych wyznaczone zostały arbitralnie: szerokości i liczba przedziałów ustalone zostały w ten sposób, by z jednej strony zachować zgodność z regułami (przy czym obecnie nie stosuje się już tak ścisłych reguł wyznaczania liczby i szerokości przedziałów jak dawniej (Łomnicki 1999: 27-28)), z drugiej zaś porównywalność wyników osiągniętych dla różnych faz. Ponieważ przy określaniu granic przedziałów kierowano się rozkładem frekwencji wyników pomiarów, uzyskany obraz nie jest zafałszowany. Za znaczące uznano różnice osiągające wartość od 30% (taka granica wydaje się dostatecznie dobrze różnicować groty). Uwzględniono groty dobrze zachowane lub uszkodzone w stopniu niewielkim, umożliwiającym ich rekonstrukcję.[10]
 |
| Wykres 5 |
Różnice procentowe długości grotów występujących parami w grobach z fazy B1 były najczęściej niewielkie (do 30% - cf. wykres 5). Wskazywać to może na wkładanie do grobów par broni o podobnych rozmiarach (jeśliby przyjąć, że zbliżone długości grotów znajdowały odzwierciedlenie w analogicznej długości drzewc). Wydaje się zatem, że do grobów wkładano pary podobnych broni, przeznaczonych równie dobrze do walki wręcz, jak i z dystansu. W przypadku różnic sytuujących się w dalszych przedziałach klasowych, mówić można o wyraźnym zróżnicowaniu funkcji grotów na okucia włóczni i oszczepów, są to jednak sytuacje zupełnie sporadyczne. Należy przy tym pamiętać, że zjawisko funkcjonalnego zróżnicowania broni drzewcowej przybierało większe rozmiary, niż wynika to z wykresu 5: część grobów wyposażona była w kilka (prawie zawsze parę) grotów, z których jeden zaopatrzony był w zadziory (wykresy 2-4).
Wykres 6 |
Również w przypadku grotów z fazy B2a, występujących parami, różnice długości były najczęściej nieznaczne, choć tym razem przykłady wyraźnego zróżnicowania były częstsze (wykres 6); wówczas także frekwencja grotów z zadziorami osiągnęła swoje maksimum, co dowodzi istotnej roli oszczepów (wykres 4).
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[5] Należy zauważyć, że spośród 64 grobów datowanych szeroko na fazę B 2 16 zawierało więcej niż 1 grot (25,0%). Gdyby groby te rozmieścić w obrębie faz B 2a i B 2b w miarę równomierne (w sposób uzależniony od czynnika długości trwania fazy) to okazałoby się, że odsetki dla faz B 2a i B 2b spadłyby zaledwie o kilka procent. Na podobnym poziomie kształtowałaby się wówczas "korekta" dla faz B 2b i B 2/C 1 (6 grobów spośród 47, zawierających kilka grotów, co daje 12,8%). Nie sposób ocenić, jak dokładnie wyglądał rozkład grobów datowanych nieprecyzyjnie, ale wydaje się, że nie mógł diametralnie odbiegać od powyższych szacunków. Tym samym utrzymałaby się wyraźnie największa częstość grobów wyposażonych w kilka grotów w fazie B 2b przy zachowaniu podobnej proporcji w stosunku do frekwencji grobów z faz B 2a i B 2/C 1.
[6] Wniosku tego nie zmienia analiza grobów datowanych nieprecyzyjnie, gdzie przypadki występowania więcej niż dwóch grotów są sporadyczne.
[7] Wyniki te wydają się być miarodajne: wśród grobów datowanych szeroko na fazy B 1-B 2a oraz B 2 występują niekiedy groty z zadziorami; później brak ich niemal zupełnie. Tym samym, gdyby możliwe było uwzględnienie nieprecyzyjnie datowanych grobów to okazałoby się prawdopodobnie, że obraz nie zmieniłby się istotnie, a jeśli już, to raczej w stronę uwypuklenia wysokiej frekwencji grotów z zadziorami w pochówkach z faz B 1 i B 2a.
[8] Broń drzewcową dzieli się teoretycznie na dwie kategorie: "włócznia" i "oszczep", przy czym włócznia służyłaby do walki wręcz, oszczep zaś zasadniczo jako broń pociskowa, tj. służąca do miotania (cf. Nadolski 1951: 150; 1954: 51; Wołągiewiczowie 1963: 11; Godłowski 1977: 52; Fogel 1979: 88; 1982: 97; Kaczanowski 1995: 9).
[9] Naturalnie należy mieć świadomość uproszczeń jakie mogą się pojawić przy takim ujęciu, nie znamy bowiem organicznych części broni. Tymczasem o funkcji decydowały także rozmiary i forma drzewca oraz ewentualna obecność rozwiązań ułatwiających rzut, np.: pętli okręcanej wokół drzewca, w którą wsuwano dwa palce - wskazujący i środkowy (podczas rzutu sznur lub rzemień rozwijał się, co nadawało broni ruch obrotowy w locie, to zaś zwiększało odległość rzutu (cf. Żukowski 1988: 6) oraz nadawało stabilność broni (Hyland 1993: 172). Podobne pętle wykorzystywane były często w armiach świata starożytnego: posiadały je niektóre rzymskie pila (broń służąca wyłącznie do miotania) (Bishop, Coulston 1993: 66), czy oszczepy wykorzystywane w armiach greckich (Warry 1995: 46, 50). Powyższe cechy broni są dla nas nieuchwytne z powodu panującego w kulturze przeworskiej zwyczaju ciałopalenia.
[10] Dotychczasowe próby różnicowania funkcji grotów w oparciu o dane metryczne opierały się na, jak się wydaje, słusznym założeniu, że znaczne rozmiary grotu wskazują zwykle na element włóczni, zaś niewielkie - oszczepu. Próby takie miały jednak subiektywny charakter, co wyrażało się w arbitralnym ustaleniu przedziałów długości charakterystycznych dla okuć oszczepów i włóczni. K. Godłowski uznał na przykład, że długość grotu poniżej 15 cm sugeruje, że mamy do czynienia z okuciem oszczepu, rozmiary w granicach 15-30 cm charakteryzują broń przeznaczoną zarówno do walki wręcz, jak i do miotania, zaś długość przekraczająca 30 cm wskazuje na włócznię (Godłowski 1977: 53). Z kolei W. Adler, w odniesieniu do grotów z terenu Dolnego Połabia, wyznaczył analogiczne przedziały w granicach: do 15,0 cm, 15,0-19,0 cm i powyżej 19,0 cm (Adler 1993, n. 483). Należy jednocześnie pamiętać, że długości okuć i drzewca broni drzewcowej były uzależnione od indywidualnych upodobań wojowników. Ściślejsza standaryzacja sugeruje z kolei seryjne wykonywanie broni, być może na zamówienie naczelników wojennych (w ten sposób traktuje groty z depozytu A w Illerup oraz z depozytu Ejsbøl Nord C. von Carnap-Bornheim (1992: 50)).
|
|
|
 |
)
)
)
)
)
